نقش عاشورا در اخلاق

عاشورا، پشتوانه اخلاق حسنه

قیام حضرت سیدالشهدا7 کانون تحول در قلوب مؤمنین در طول تاریخ بوده است؛ سطحی از طهارت و نورانیت قلب تنها از طریق ابتلا و مصیبت واقع می‌شود، قیام امام حسین7 به‌عنوان اعظم مصائب، کشتی نجات و چراغ هدایت همه مؤمنین بوده «إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ ... مِصْبَاحُ هُدًى وَ سَفِینَةُ نَجَاة»^[1] و عمیق‌ترین احساسات و عواطف ایمانی را در قلوب به جوشش در می‌آورد؛

عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ الصَّیْرَفِیِّ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ7 قَالَ:

«مَنْ أَرَادَ اللَّهُ بِهِ الْخَیْرَ قَذَفَ‏ فِی‏ قَلْبِهِ‏ حُبَّ الْحُسَیْنِ7 وَ حُبَّ زِیَارَتِهِ وَ مَنْ أَرَادَ اللَّهُ بِهِ السُّوءَ قَذَفَ‏ فِی‏ قَلْبِهِ‏ بُغْضَ الْحُسَیْنِ وَ بُغْضَ زِیَارَتِهِ.»^[2]

 منزلت دین بر محور ائمه معصومین:، سرپرستی و هدایت تکامل تاریخ است و همه اقدامات ائمه: را می‌بایست در این مقیاس تحلیل نمود. قیام عاشورا نیز وسعتی به پهنای تاریخ دارد و همه موجودات را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛

«أَشْهَدُ أَنَّ دَمَکَ سَکَنَ فِی الْخُلْدِ وَ اقْشَعَرَّتْ لَهُ أَظِلَّةُ الْعَرْشِ وَ بَکَی لَهُ جَمِیعُ الْخَلائِقِ»^[3]

قیام حضرت سیدالشهدا7 مبارزه و درگیری با یک جریان اقامه تاریخی منکر بود که از سقیفه نشأت گرفت و سعی داشت «ولایت» - که حلقه اتصال «شریعت» و «توحید» است- را از میان بردارد و خلافت الهی را منکر شده و ولایت اجتماعی را امری زمینی جلوه دهد. ازاین‌رو اصلی‌ترین هدف این قیام، اقامه معروف و مبارزه با منکر و اصلاح امت پیامبر9 ذکر شده است:

«إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّةِ جَدِّی. أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أَسِیرَ بِسِیرَةِ جَدِّی وَ أَبِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِب»^[4]

صحنه قیام عاشورا در حقیقت صف‌آرایی جنود عقل در مقابل جنود جهل بود چراکه در یک سو همه مکارم و فضایل اخلاقی جمع شده بود و در مقابل نیز همه رذایل و مکاید پا به میدان گذاشته بودند. اگر اقدامات امامین صادقین7، پشتوانه فرهنگی و معرفتی کل حرکت تاریخی جبهه حق را مهیا ساخت، قیام امام حسین7 نیز منبعی از شور و عاطفه و حماسه پدید آورد که می‌تواند منشاء تهذیب روحی و اخلاقی کل مؤمنین در طول تاریخ باشد. این تهذیب و تطهیر روحی که با بکاء و اشک بر سیدالشهدا7 واقع می‌شود تفضل و عنایتی است از سوی خدای متعال برای اهل ایمان؛ «إِنْ‏ بَکَیْتَ‏ عَلَى الْحُسَیْنِ7 حَتَّى تَصِیرَ دُمُوعُکَ عَلَى خَدَّیْکَ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتَهُ صَغِیراً کَانَ أَوْ کَبِیراً قَلِیلًا کَانَ أَوْ کَثِیرا»^[5]. قیام عاشورا سرمایه روحی و عاطفی لازم برای تقابل و درگیری جنود عقل در برابر جنود جهل را در طول تاریخ مهیا ساخته و سرچشمه همه عواطف و احساسات پاک مؤمنین در این عرصه نبرد است، به‌گونه‌ای که اهل ایمان با پیوستن به اردوگاه اصحاب حضرت7 در جبهه تاریخی ایمان، به صف بندی روشنی در مقابل جبهه کفر و نفاق دست می‌یابند؛ «إِنِّی سِلْمٌ‏ لِمَنْ‏ سَالَمَکُمْ‏ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ وَ وَلِیُّ لِمَنْ وَالاکُمْ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاکُم»^[6] و تعلقات و احساسات مشترکی بر محور امام پیدا می‌کنند؛

[عَن الرِّضَا7]‏

«یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ لَکَ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا لِمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَیْنِ ع فَقُلْ مَتَى مَا ذَکَرْتَهُ‏ یا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ مَعَنَا فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَى مِنَ الْجِنَانِ، فَاحْزَنْ لِحُزْنِنَا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنَا وَ عَلَیْکَ بِوَلَایَتِنَا».^[7]

پیوند با اردوگاه تاریخی اهل ایمان از طریق تولی به ولیّ تاریخی و تبعیت و تسلیم قلبی نسبت به او واقع می‌شود؛

«إِنْ کَانَ لَمْ‏ یُجِبْکَ‏ بَدَنِی عِنْدَ اسْتِغَاثَتِکَ وَ لِسَانِی عِنْدَ اسْتِنْصَارِکَ- فَقَدْ أَجَابَکَ قَلْبِی وَ سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ رَأْیِی وَ هَوَایَ عَلَى التَّسْلِیمِ لِخَلَفِ النَّبِیِّ الْمُرْسَلِ وَ السِّبْطِ الْمُنْتَجَبِ »^[8]

عاشورا مبدأ الهام بخش همه قیام­های اجتماعی حق علیه باطل در طول تاریخ بوده است و همه مقربان به درگاه الهی از طریق اتصال با مصیبت حضرت7، به طهارت و نورانیت قلب رسیده‌اند.^[9] بنابراین قیام عاشورا را می‌توان پشتوانه و ضمانت اخلاق در این عالم دانست که اگر نبود، کل عالم هستی بر اثر فتنه‌های شیاطین و دشمنان اهل‌بیت:، یکسره در ظلمات کفر و نفاق و جهالت غرق شده بود؛ «وَ بَذَلَ‏ مُهْجَتَهُ‏ فِیکَ‏ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَةِ وَ الْعَمَى وَ الشَّکِّ وَ الِارْتِیَابِ إِلَى بَابِ الْهُدَى‏».^[10]

---

[1]. عیون أخبار الرضا7، ج‏1، ص59.

[2]. کامل‌الزیارات، ص142

[3]. کافی، ج‏9، ص310

[4]. ابن نما حلى، جعفر بن محمد، مثیر الأحزان، ص4

[5]. الأمالی (للصدوق)، ص130

[6]. زیارت عاشورا؛ کامل‌الزیارات، ص177

[7]. الأمالی (للصدوق)، ص130

[8]. کامل‌الزیارات، ص230

[9]. بنگرید: بحارالانوار، ج 44، الکتاب العاشر، باب اخبار الله تعالی انبیائه و نبینا9 بشهادته، ص223.

[10]. کامل الزیارات، ص228