تأملی بر یک روایت از اصول کافی و نسبت آن با حسن و قبح عقلی
دریافت مقاله : تأملی بر روایتی از اصول کافی و نسبت آن با حسن و قبح عقلی
این مقاله قصد دارد با تمرکز بر روایت 35 از کتاب العقل و الجهل اصول کافی، از طریق بررسی های حدیث شناسی از وجوه مختلف و تجمیع قرائن و شواهد به اعتبار سنجی آن بپردازد. بررسی این روایت از آنجا حائز اهمیت است که برخی اساتید کلام برای اثبات مبنای «حسن و قبح عقلی» به این روایت تمسک کرده اند. در اینصورت بررسی مفاد روایت از منظر «تاریخ اندیشه کلامی»، در کنار ارزیابی های فقه الحدیثی نیز ضروری است.
متن روایت را مرور می کنیم:
35/ 35. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْبَزَّازِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمنِ بْنِ حَمَّادٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَمَّارٍ: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ:
«إِنَ أَوَّلَ الْأُمُورِ وَ مَبْدَأَهَا وَ قُوَّتَهَا وَ عِمَارَتَهَا- الَّتِی لَایَنْتَفِعُ شَیْءٌ إِلَّا بِهِ- الْعَقْلُ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ زِینَةً لِخَلْقِهِ وَ نُوراً لَهُمْ، فَبِالْعَقْلِ عَرَفَ الْعِبَادُ خَالِقَهُمْ، وَ أَنَّهُمْ مَخْلُوقُونَ، وَ أَنَّهُ الْمُدَبِّرُ لَهُمْ، وَ أَنَّهُمُ الْمُدَبَّرُونَ، وَ أَنَّهُ الْبَاقِی وَ هُمُ الْفَانُونَ، وَ اسْتَدَلُّوا بِعُقُولِهِمْ عَلى مَا رَأَوْا مِنْ خَلْقِهِ: مِنْ سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ وَ شَمْسِهِ وَ قَمَرِهِ وَ لَیْلِهِ وَ نَهَارِهِ، وَ بِأَنَّ لَهُ وَ لَهُمْ خَالِقاً وَ مُدَبِّراً لَمْ یَزَلْ وَ لَا یَزُولُ؛ وَ عَرَفُوا بِهِ الْحَسَنَ مِنَ الْقَبِیحِ، وَ أَنَّ الظُّلْمَةَ فِی الْجَهْلِ، وَ أَنَّ النُّورَ فِی الْعِلْمِ، فَهذَا مَا دَلَّهُمْ عَلَیْهِ الْعَقْلُ».
قِیلَ لَهُ: فَهَلْ یَکْتَفِی الْعِبَادُ بِالْعَقْلِ دُونَ غَیْرِهِ؟
قَالَ: «إِنَّ الْعَاقِلَ لِدَلَالَةِ عَقْلِهِ- الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ قِوَامَهُ وَ زِینَتَهُ وَ هِدَایَتَهُ- عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ، وَ أَنَّهُ هُوَ رَبُّهُ، وَ عَلِمَ أَنَّ لِخَالِقِهِ مَحَبَّةً، وَ أَنَّ لَهُ کَرَاهِیَةً، وَ أَنَّ لَهُ طَاعَةً، وَ أَنَّ لَهُ مَعْصِیَةً، فَلَمْ یَجِدْ عَقْلَهُ یَدُلُّهُ عَلى ذلِکَ، وَ عَلِمَ أَنَّهُ لَایُوصَلُ إِلَیْهِ إِلَّا بِالْعِلْمِ وَ طَلَبِهِ، وَ أَنَّهُ لَا یَنْتَفِعُ بِعَقْلِهِ إِنْ لَمْ یُصِبْ ذلِکَ بِعِلْمِهِ، فَوَجَبَ عَلَى الْعَاقِلِ طَلَبُ الْعِلْمِ وَ الْأَدَبِ الَّذِی لَا قِوَامَ لَهُ إِلَّا بِهِ»[1].
